Իրանը շաբաթ օրը մտահոգություն հայտնեց արտաքին միջամտության վերաբերյալ՝ վախենալով, որ իրեն բացառել են Դոնալդ Թրամփի կողմից Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև կնքված հռչակագրից, ասվում է The Guardian-ի վերլուծության մեջ։
Երկու երկրները մոտեցել են 35-ամյա թշնամանքի ավարտին՝ Վաշինգտոնում խաղաղության պայմանագիր ստորագրելով և համաձայնելով, որ ԱՄՆ մասնավոր կոնսորցիումը կվերահսկի Իրանի սահմանին գտնվող ռազմավարական միջանցքը։
Հարավային Հայաստանի միջով անցնող միջանցքը կկապի Ադրբեջանը նրա Նախիջևանի էքսկլավի հետ՝ Բաքվի վաղեմի պահանջը։ ԱՄՆ-ն կկառավարի միջանցքը, որը կմնա Հայաստանի ինքնիշխանության ներքո՝ 99-ամյա հողային վարձակալության պայմանագրով, որը կփոխի տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռությունը։ Որոշ իրանցի մեկնաբաններ նշել են, որ գործարքը հավասարազոր է «տարածաշրջանում Իրանի աշխարհաքաղաքական խեղդմանը»։
Հայաստանի և հյուսիսային Իրանի միջև սահմանի երկայնքով գտնվող միջանցքի նկատմամբ վերահսկողությունը եղել է երկու երկրների միջև խաղաղ կարգավորման հիմնական խոչընդոտը։
Գործարքը նաև նոր հարված է հասցնում Ռուսաստանի արդեն իսկ նվազած ազդեցությանը տարածաշրջանում, քանի որ Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն իր գերազանցապես քրիստոնեական երկիրը տանում է դեպի արևմուտք և, ի վերջո, դեպի ԵՄ: Ռուսաստանը, որը դեռևս պահպանում է ռազմական բազա Հայաստանում, կարծես թե, անկարող է հակազդել Թրամփի նախաձեռնությանը, մասամբ այն պատճառով, որ կենտրոնացած է Ուկրաինայում իր պատերազմի վրա։
Շաբաթ օրը հրապարակված հայտարարության մեջ Իրանի արտաքին գործերի նախարարությունը նշել է. «Հաղորդակցման ցանցերի ստեղծումը կնպաստի տարածաշրջանի երկրների անվտանգությանը և տնտեսական զարգացմանը, եթե այն իրականացվի փոխադարձ շահերի շրջանակներում, տարածաշրջանի երկրների ազգային ինքնիշխանության և տարածքային ամբողջականության նկատմամբ հարգանքով և առանց արտաքին միջամտության»։
Բաքվում Իրանի նախկին դեսպան և նախագահի տեղակալ Աբբաս Մուսավին Թրամփի անմիջական ներգրավվածությունը Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հարաբերություններում անվանել է «հետաքրքիր, վիրավորական և վտանգավոր»։
Սակայն, Իրանը քիչ բան կարող է անել գործարքը խոչընդոտելու համար, որը ԱՄՆ-ն, Հայաստանը և Ադրբեջանը համարում են փոխշահավետ։
Հայաստանն ու Ադրբեջանը հակամարտության մեջ են 1980-ականների վերջերից, երբ Լեռնային Ղարաբաղը՝ հիմնականում էթնիկ հայերով բնակեցված լեռնային ադրբեջանական շրջան, անջատվեց Ադրբեջանից՝ հայկական աջակցությամբ: Ռազմական առավելություն ունեցող և հիմնականում որպես ավտորիտար պետություն կառավարվող Ադրբեջանը 2023 թվականին բռնի կերպով վերահաստատեց տարածաշրջանի լիակատար վերահսկողությունը, ինչը տարածաշրջանի գրեթե 120,000 էթնիկ հայերին ստիպեց փախչել Հայաստան։
Համաձայնագրի ամենաօրիգինալ մասն այն է, որ դեռևս չստեղծված ամերիկյան կոնսորցիումը կստանա 20 մղոնանոց տարանցիկ միջանցքի վերահսկողությունը, որը կկապի Ադրբեջանը Նախիջևանի էքսկլավի հետ: Այն կկոչվի «Թրամփի ճանապարհ միջազգային խաղաղության և բարգավաճման համար»։
Առաջարկը, որն առաջին անգամ քննարկվել է Բայդենի վարչակազմի օրոք, առաջ է քաշում ամերիկյան ներկայության հեռանկարն անմիջապես Իրանի հետ սահմանին: Թեհրանը վախենում է, որ նման զարգացումը կարող է կտրել Իրանի մուտքը Սև ծով, ինչպես նաև Վրաստանի միջոցով դեպի Եվրոպա։
Թուրքիայի հետ սահմանի լրացուցիչ բացումը կներառի Հայաստանը Միջին միջանցքի նախագծում, որը Եվրոպայի և Չինաստանի միջև առևտրային ուղի է, որը շրջանցում է Ռուսաստանը և Իրանը: Հայ ղեկավարները վաղուց են այս նախագիծը համարում իրենց ցամաքով շրջապատված երկրի համար տնտեսական օգուտ:
