Մարդիկ, ովքեր ապրում էին Արաբական թերակղզում հազարավոր տարիներ առաջ, գնում էին ընդհատակ, երբ ցանկանում էին փախչել շոգից: Հավանաբար, կանգ առնելով օազիսների և խոտածածկ տարածքների միջև, նրանք սուզվել են ստորգետնյա հսկայական թունելների մեջ, որոնց միջով հալված լավան հոսել է միլիոնավոր տարիներ առաջ, ասվում է նոր ուսումնասիրության մեջ:
Քարի դարից ի վեր նեոլիթյան հովիվները իջել և գրավել են այս հսկայական թունելները, որոնք հայտնի են որպես լավայի խողովակներ, հայտնաբերել են հնագետները: Ստորգետնյա ավելի զով օդը արևից և քամուց ողջունելի հանգստություն էր ապահովում, և հազարավոր տարիներ մարդիկ իրենց անասունների հետ միասին ապաստան էին գտնում թունելներում: Հովիվները թողել են առարկաներ և նույնիսկ ժայռերի պատերի մեջ փորագրել են նմուշներ, ասվում է հետազոտողների PLOS One ամսագրում հրապարակված հոդվածում:
Հարրատ Խայբար լավային դաշտը, որը գտնվում է Սաուդյան Արաբիայի Մեդինայից մոտ 125 կմ հյուսիս, գտնվում է Ում Ջիրսան կոչվող թունելային համակարգի համար, որն ամենաերկարն է տարածաշրջանում: Գիտնականները դեռևս չեն հաստատել լավայի տարիքը, որը ձևավորել է այս համակարգը, սակայն 2007 թվականին կատարված ուսումնասիրությունը պարզել է, որ այն մոտ 3 միլիոն տարեկան է: Ում Ջիրսանը ձգվում է գրեթե 1,5 կմ, իսկ անցուղիները հասնում են 12 մ բարձրության և 45 մ լայնության։
Հնագետները վերջերս Ում Ջիրսանում հայտնաբերել են կենդանիների ոսկորներ, որոնց տարիքը տատանվում է 400 տարեկանից մինչև ավելի քան 4000 տարեկան և մարդկային մնացորդներ, որոնք թվագրվում են 150-ից մինչև մոտ 6000 տարի առաջվա: Հետազոտական թիմը նաև հայտնաբերել է տեքստիլի բեկորներ, փորագրված փայտի կտորներ և տասնյակ քարե գործիքներ՝ առաջին ապացույցն այն մասին, որ մարդիկ թունելներն օգտագործել են առնվազն 7000 տարի առաջ:
Ֆրանսիայի Գիտական հետազոտությունների ազգային կենտրոնի հնագետ Գիյոմ Շառլուն ասում է, որ հայտնագործությունն ընդգծում է Ում Ջիրսանի և այլ թունելների կարևորությունը տարածաշրջանում մարդկանց բնակավայրը հասկանալու համար:
