Հայաստանն ու Ադրբեջանը սկսել են Տավուշի հատվածում սահմանագծման և սահմանազատման գործընթացը։ Լրատվական հոսքերը լցված են բազմաթիվ հրապարակումներով հայկական կողմի միակողմանի զիջումների դեմ շարունակվող բողոքի ակցիաների և չոր պաշտոնական հաղորդագրություններով։
Գործընթացը ի սկզբանե հարցեր է առաջացնում ինչպես հանրության, այնպես էլ փորձագետների շրջանում: Այսպես, մարտի 12-ին լրագրողների հետ հանդիպման ժամանակ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց Տավուշի մարզի հետ սահմանի սահմանազատման գործընթացի մեկնարկի մասին։
Սակայն ապրիլի 3-ի դրությամբ հանձնաժողովը չէր հաստատել այս հայտարարությունը։ Ապրիլի 19-ին պարզվեց, որ կողմերը ոչ միայն որոշակի պայմանավորվածություններ են ձեռք բերել, այլեւ նախանշել են գործողությունների ծրագիր։ Թե ինչ սկզբունքներով և ինչ քարտեզներով է սա հանրությանը հայտնի չէ։
«Դելիմիտացիայի գործընթացի սկզբնական փուլում կողմերը նախապես պայմանավորվել են սահմանային գծի առանձին հատվածների անցման մասին անմիջապես Բաղանիս (ՀՀ) - Բագանիս Այրիմ (ՀՀ), Ոսկեպար (ՀՀ) - Աշաղի Ասկիպարա (ՀՀ), Կիրանց (ՀՀ) - Խեյրիմլի (ՀՀ) և Բերքաբեր (ՀՀ) - Քըզըլ Հաջիլի (ՀԱ) բնակավայրերի միջև՝ նպատակ ունենալով դրանք համապատասխանեցնել Խորհրդային Միության փլուզման պահին գոյություն ունեցող իրավաբանորեն հիմնավորված միջհանրապետական սահմանին», - ասված է ՀՀ արտաքին գործերի նախարարության հաղորդագրության մեջ: «Որոշվել է, որ գծային սահմանի այս հատվածների նկարագիրը կկազմվի՝ հաշվի առնելով տեղանքում գեոդեզիական չափումների հիման վրա կոորդինատների հստակեցումը, որը կձևակերպվի համապատասխան Արձանագրություն-նկարագրությունում, որը պետք է համաձայնեցվի և ստորագրվի Կողմերի կողմից մինչև 2024 թվականի մայիսի 15-ը»: Ու թեև «արձանագրությունը» նախատեսված է միայն ստորագրել, սակայն ադրբեջանական լրատվամիջոցները հայտնում են, որ նրանց սահմանապահին պայթեցրել են «նախկին շփման գծում»...
Նույն ուղերձում (նույնը Հայաստանի և Ադրբեջանի իրավասու մարմինների մեկնաբանության մեջ) նշվում է, որ «Կողմերը համաձայնել են, որ սահմանազատման գործընթացը հիմնված կլինի Ալմա-Աթայի 1991թ. հռչակագրի վրա»։
Լուրեր Հայաստանից – NEWS.am-ն արդեն գրել է բուն հռչակագրի և այն հաջողության մասին, որով աշխարհի կառավարիչները կարողանում են շահարկել այն։
Եվս մեկ անգամ կրկնենք Հռչակագրի տեքստից մեջբերումը՝ «ճանաչելով և հարգելով միմյանց տարածքային ամբողջականությունը և գոյություն ունեցող սահմանների անձեռնմխելիությունը»։ Գոյություն ունեցող՝ Հայաստանի համար՝ ըստ ստորագրման պահին 1991 թվականի դեկտեմբերի 21-ին ստեղծված իրավիճակի, Ադրբեջանի համար՝ 1993 թվականի սեպտեմբերի 24-ին, երբ նա միացավ Հռչակագրին։ Այսինքն՝ հավասարության նշան դնել «սովետականի» և «գոյություն ունեցողի» միջև, մեղմ ասած, ցանկացած տեսանկյունից անգրագետ է և անբարոյական։
Այնուամենայնիվ, անակնկալներն այսքանով չեն ավարտվում։ Հայտնի է, և դրա մասին մեկ անգամ չէ, որ գրվել է, որ Ադրբեջանը հանդիսանում է 1918-1920 թվականներին գոյություն ունեցող Ադրբեջանի Հանրապետության իրավահաջորդը, որն արձանագրված է 1991 թվականի օգոստոսի 30-ի Պետական անկախության վերականգնման մասին հռչակագրում՝ այսինքն՝ Ալմա Աթայի հռչակագրի ստորագրումից առաջ։ Ադրբեջանի Հանրապետության անկախության վերականգնման մասին հռչակագրի տեքստում, ի թիվս այլ բաների, նշվում է «առաջնորդվելով ԱՀ պետական սահմանների անվտանգությունն ու անձեռնմխելիությունն ապահովելու սուրբ պարտքով», այսինքն՝ արդեն կա հակասություն երկու հայտարարությունների միջև։
Նույն թվականի հոկտեմբերի 18-ին Ադրբեջանում ընդունվեց պետական անկախության մասին սահմանադրական ակտ։ Իրավահաջորդությունը հաստատված է հիշյալ ակտի 2-րդ գլխում, որտեղ ձևակերպումը բացառում է մեկ այլ մեկնաբանություն. «Ադրբեջանի Հանրապետությունը 1918 թվականի մայիսի 28-ից մինչև 1920 թվականի ապրիլի 28-ը գոյություն ունեցող Ադրբեջանի Հանրապետության իրավահաջորդն է»: Նույն գլխի 3-րդ հոդվածի համաձայն՝ «1922 թվականի դեկտեմբերի 30-ի ԽՍՀՄ ստեղծման մասին պայմանագիրն անվավեր է Ադրբեջանին վերաբերող մասի ստորագրման պահից։ Նախկին ԽՍՀՄ կազմի մեջ մտնող ինքնիշխան պետությունների հետ հարաբերությունների բոլոր ծագած հարցերը ենթակա են կարգավորման պայմանագրերի և պայմանագրերի հիման վրա»։ Այսինքն՝ Ալմա-Աթայի հռչակագիրը «ԽՍՀՄ սահմանների վերականգնման» իր մեկնաբանությամբ հակասում է սահմանադրական ակտին։
Էական նրբերանգն այն է, որ այդ հատվածը, համենայնդեպս, ես չկարողացա գտնել հենց Ադրբեջանի Սահմանադրության տեքստում։ Ու թեև սահմանադրական ակտը սահմանադրության հիմքն է, բայց ֆորմալ առումով դրանք տարբեր փաստաթղթեր են։ Համաձայն ԱՀ Սահմանադրության՝ «եթե հակասություն է առաջանում ԱՀ օրենսդրական համակարգում ընդգրկված նորմատիվ իրավական ակտերի (բացառությամբ ԱՀ Սահմանադրության և հանրաքվեով ընդունված ակտերի) միջև եւ միջպետական պայմանագրերը, որոնց կողմ է հանդիսանում Ադրբեջանի Հանրապետությունը, կիրառվում են միջազգային պայմանագրերը»։ Ադրբեջանի օրենսդրության խառնաշփոթն ակնհայտորեն նպատակ ունի թույլ տալ այս երկրի իշխանություններին մանիպուլյացիայի ենթարկել. երբ հարմար լինի, Բաքուն համաձայն է «խորհրդային սահմանների վերականգնմանը», իսկ անհրաժեշտության դեպքում նրանք կհիշեն սահմանադրության գերակայությունը (և. սահմանադրական ակտ, որը բացառում է խորհրդային սահմանների մեխանիկական վերականգնումը։
Ի դեպ, Ադրբեջանի սահմանադրության մեջ նշվում է, որ «Ադրբեջանի Հանրապետությունը մերժում է պատերազմը՝ որպես այլ պետությունների անկախության ոտնձգության միջոց և որպես միջազգային հակամարտությունների կարգավորման միջոց», բայց սա մեկ այլ հոդվածի թեմա է։
Մարիամ Լևինա
