ԵՐԵՎԱՆ, 12 ՀՈՒՆՎԱՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Արցախցի կինոռեժիսոր Ջիվան Ավետիսյանը չի դադարում աշխատել անգամ ամենածանր իրավիճակներում, չի հանձնվում՝ ձգտելով իր ֆիլմերով աշխարհին պատմել Արցախի խնդիրների, արցախցիների յուրահատկությունների ու ավանդույթների մասին: Դա նրան հաջողվում է. հեղինակի ֆիլմերը մշտապես ցուցադրվում են միջազգային հարթակներում, արժանանում մրցանակների, ինչը ռեժիսորին ոգևորում է՝ թևեր տալով նոր ու ավելի հավակնոտ նախագծեր իրականացնելու համար:

«Արմենպրես»-ի թղթակցի հետ զրույցում Ջիվան Ավետիսյանը պատմել է 2022-ին ձեռքբերումներ գրանցած կինոնկարների, այսօրվա մտահոգությունների ու հավատի, ինչպես նաև այն կինոնախագծերի մասին, որոնք առաջիկայում են շունչ ստանալու:

-2022-ին բազմիցս առիթ ունեցանք լսելու «Դրախտի դարպասը» ֆիլմի հաջողությունների մասին. միջազգային ցուցադրություններ, մրցանակներ, հրավերներ: Որո՞նք են ֆիլմի կարևորագույն նվաճումները:

-Մրցանակները շատ են: Ֆիլմի հաջողություններն իսկապես ուրախացնող են:  «Դրախտի դարպասը», ինչպես «Թևանիկ» և «Վերջին բնակիչը» կինոնկարները, հաջողում է թե՛ փառատոնային կյանքում, թե՛ կինոթատրոններում: Ե՛վ հայ, և՛ օտարազգի հանդիսատեսը հաճույքով է դիտում ֆիլմերը: Նույն բերկրանքն եմ ապրել երեք ֆիլմերի ցուցադրությունների ժամանակ: Շատ կարևոր էին ամերիկյան ամենախոշոր АМC կինոթատրոնների ցանցում ցուցադրությունները: Նախորդ տարի հոկտեմբերին և նոյեմբերին երեք շաբաթ «Դրախտի դարպասը» ցուցադրվեց Լոս Անջելեսում, Դետրոյթում, Լաս Վեգասում, Օրինջ շրջանում, Բոստոնում, Ֆիլադելֆիայում, Սան Ֆրանցիսկոյում և այլ քաղաքներում: Կարծում եմ՝ դա ուրախացնում է ոչ միայն ինձ, այլև ցանկացած հայի, որովհետև սա միայն մեր թիմի և իմ հաջողությունը չէ, այլ ամբողջ հայկական կինոյի հաջողությունն է: Փաստացի «Դրախտի դարպասը» Հայաստանում արտադրված առաջին ֆիլմն է, որը ցուցադրվեց AMC կինոթատրոնների ցանցում:

Նման հարթակից Արցախի մասին պատմելն իսկապես կարևոր է: Ցուցադրությունների տոմսերի վաճառքից ստացված գումարն ուղղելու ենք մեր հաջորդ՝ «Վերածնվածը» ֆիլմի ստեղծման աշխատանքներին: Ուրախալի է, որ «Դրախտի դարպասը» շարունակում է ունենալ կինոթատրոններում ցուցադրությունների առաջարկ Հյուսիսային Ամերիկայից, եվրոպական մի քանի երկրից: Առաջարկները քննարկման փուլում են:

-Տարիներ առաջ «Դրախտի դարպասը» արտերկրում ցուցադրելու համար ստիպված եղաք մի շարք խոչընդոտներ հաղթահարել: ԱՄՆ-ում խնդիրների բախվեցի՞ք:

-ԱՄՆ-ում ֆիլմը պետք է թողարկվեր ապրիլին, բայց թողարկվեց հոկտեմբերին: Ապրիլին թողարկման չեղարկումը պայմանավորված էր քաղաքական անցուդարձով, կինոթատրոնների նկատմամբ ճնշումներով, բայց մեր ամերիկյան թիմը` ֆիլմի գործադիր պրոդյուսեր Ադրինե Միրզայանի, ֆիլմի վերահսկող պրոդյուսերներ Գարո Մադենլյանի և Արթուր Չալեկյանի ջանքերով կարողացավ չեզոքացնել այդ ճնշումները: Ամիսներ տևեց մինչ մեր թիմը կարողացավ կինոթատրոնին բացատրել, որ կինոնկարը որևէ կերպ չի վիրավորում որևէ ազգության, կրոնի կամ անհատի:  Այո, գուցեև այն քաղաքական ենթատեքստ ունի, բայց դա հեղինակի ապրածն է, հեղինակի տեսակետը՝ սառեցված պատերազմի մասին, որը ժամանակ առ ժամանակ հուրհրում է, ինչպես դա պատահեց 2020-ին։ Եվ ֆիլմում ներկայացվածը պայքարի դրսևորում է, բողոքի մի ձև՝ ֆիլմի, արվեստի լեզվով։

Իհարկե, մեկ նահանջում ես, մեկ հաջողում: Դա պայքար է: Մի անգամ չէ, որ ասել եմ՝ այն, ինչ մենք ստեղծում ենք, դա էլ պատերազմում պայքարելու միջոց է: Երբ «սառում են» զենքերը մարտի դաշտում, պատերազմը շարունակվում է արվեստի միջոցով… Ամեն քայլափոխի փորձում ենք ավելի ծանրակշիռ քայլեր անել, որ հնարավոր լինի խուսափել խոչընդոտներից:

-Ձեր ֆիլմերի հերոսները միշտ կանգնում են կյանքի ու մահվան երկընտրանքի առաջ…

-Հիմա մենք ևս կանգնած ենք երկընտրանքի առաջ. մնա՞լ մարդ, թե՞ խիղճն ուտել հացի հետ, հիշողությունն ուտել ամանորյա լեցուն սեղանների շուրջ, խլացնել ինքդ քեզ այս տոներին, երգել կրակող հրավառության ձայների ներքո: Միայն ֆիլմերում չէ: Չի անցել հարյուր տարի, չի անցել տասը տարի մեր ցավից, հիմա մենք ցավ ենք ապրում, և յուրաքանչյուրս կանգնած է բանական էակի ու չորքոտանու սահմանն անցնելու սահմանագծին: Թե՛ «Վերածնվածը», թե՛ «Դրախտի դարպասը» կինոնկարների հերոսները մարդիկ են, որոնք դուրս են գալիս հոսանքին հակառակ, դուրս են գալիս պայքարի` մարդ մնալու համար, տեսակը չկորցնելու համար, ինչը մենք այսօր կորցրել ենք:

«Թևանիկ» ֆիլմում խոսում ենք մարդու չնահանջող տեսակի մասին, որի կարիքն այսօր ունենք, «Վերջին բնակիչը» ֆիլմում խոսում ենք չնահանջող, չվախեցող տեսակի մասին, որի կարիքը ևս ունենք, «Դրախտի դարպասը» կինոնկարում խոսում ենք օտարերկրացու մասին, որն իր խիղճը չի կորցրել, մարդու, որի կարիքը մենք այսօր ունենք: Արդեն ամսից ավելի է, որ փակված է Լաչինի միջանցքը՝ Արցախը Հայաստանին և աշխարհին կապող միակ ճանապարհը, սակայն բոլորն ապրում են իրենց տաքուկ կյանքն ու չեն ուզում տեսնել ճշմարտությունը. կուրացել են: Կարծում եմ՝ մեծագույն հանցագործությունն սկսվում է լռելուց. երբ լռում ես, թաքցնում, երբ չես ցանկանում տեսնել ակնհայտը: Հենց այդ մասին է «Վերածնվածը» ֆիլմը: Մեր հերոսները մարդիկ են, որոնք սիրում են, ուզում են ապրել, կյանքով լեցուն են, գիտեն կյանքի վայելքները, կյանքի բերկրանքն ու գեղեցկությունը, բայց չեն հատում մարդու և առանց բանականության արարածի սահմանագիծը:

 -2018-ից եք սկսել աշխատել «Վերածնվածը» կինոնախագծի վրա: Սցենարը կարծես թե հստակ էր, բայց մենք դժվար փուլեր անցանք ու շարունակում ենք անցնել:  Ֆիլմի սցենարը փոփոխությունների ենթարկվե՞լ է:

-Սցենարն ասես կենդանի օրգանիզմ լինի և անընդհատ փոփոխվում է: Հիմա դերասանների ընտրության, կերպարների հստակեցման փուլում ենք: Հրաշալի աշխատանք է կատարել սցենարի հեղինակ Նարինե Ոսկանյանը: Սցենարն ասես շնչում է, ապրում և զարգանալու, այլակերպվելու հնարավորություն ունի: Դա կինոյի առաջին մոգական շերտն է: Սցենարական մակարդակում դու կարող ես պատմել ամենաչլսված ու չտեսնված հեքիաթը, պատմությունը, վեր հանել ընթերցողի չբացահայտած ու չապրած զգացմունքները: Դու շունչ ու հոգի ես տալիս սցենարին, հետո գալիս է դերասանը, բեմադրիչը, հետո նկարահանման փուլը, մոնտաժի փուլը: Այդ ամենն այնքան կենդանի է ու իրական, որ անընդհատ կարող է զարգանալ, ձևափոխվել ու բյուրեղյա տեսք ստանալ:

-«Վերածնվածը» ֆիլմը նկարահանելու համար հսկայական ֆինանսական միջոցներ են հարկավոր: Գիտեմ, որ վաղուց մեկնարկել եք դրամահավաք: Հայաստանի ազգային կինոկենտրոնը ևս աջակցել է: Ի՞նչ փուլում է կինոնախագիծը:

-Այս տարի անպայման սկսելու ենք նկարահանումները: Դրամահավաքը հասել է  վերջնական փուլին, և մենք վստահորեն կարող եմ ասել, որ կհասնենք ավարտին: Արդեն թափ են առել ֆիլմի նախապատրաստական աշխատանքները՝ դերասանների, տեղանքների ընտրությունը, անձնակազմի համալրումը:

Կինոկենտրոնի աջակցությունը կա, և ես բոլոր առիթներով բարձրաձայնում եմ, որ այդ աջակցությունը նախորդ երեք ֆիլմին և չորրորդ ֆիլմին էական նշանակություն ունի, որովհետև մենք փորձում ենք ֆիլմերը նկարահանել միջազգային համագործակցությամբ: Կարևոր է նաև պետական հեռուստաընկերության օգնությունը՝ նախավաճառքի տեսքով: Եթե քո ֆիլմը քո երկրում վաճառված չէ, չի հեռարձակվում, հարց է առաջանում, թե ինչու օտար երկիրը պետք է քեզ աջակցի:

-Դուք շատ համառ եք, և վստահ եմ, որ ոչինչ Ձեզ չի խանգարի կանաչ ճանապարհ հարթելու գործում:

-Մենք ուզում ենք ստեղծել մի ֆիլմ, որը լավագույնս կներկայացնի աշխարհում Արցախը, հայությանը, մեր պայքարն ու իղձերը: Կարծում եմ՝ այս կինոնկարի մեծագույն ուժը դա է: Երանի շատ ավելի վաղուց կարողանայինք կինոյի լեզվով  խոսել աշխարհի հետ:

Մեր թիրախում միայն «Վերածնվածը» ֆիլմը չէ. աշխատում ենք նաև «Սև ցուցակ» կինոնկարի վրա, որը պատմում է Ալեքսանդր Լապշինի մասին: Համալրված է պրոդյուսերական կազմը, դերասանական կազմի հետ համաձայնության փուլում ենք: Ֆիլմն ստեղծվելու է Ֆրանսիայի, Գերմանիայի, Իտալիայի, Լիտվայի, Հայաստանի, ԱՄՆ-ի հետ համատեղ: Արդեն կնքված համաձայնագրեր կան: Այժմ ֆինանսների գոյացման փուլում ենք: Նաև անիմացիոն ֆիլմ ենք նախատեսում նկարահանել: Այն ստեղծվում է Հայկի և Բելի մասին պատմող կոմիքսի հիման վրա, որի հեղինակն իմ ընկեր Նարեկ Վան Աշուղաթոյանն է: Կոմիքսը մեկ տարուց ավելի է՝ գրախանութներում է: Անիմացիոն ֆիլմը կոչվելու է «Լեռ կառուցողները Բաբելոնում»: Նախատեսում ենք ֆիլմ նկարահանել գրող, հրապարակախոս, Առաջին Հանրապետության ժամանակ Ճապոնիայում Հայաստանի հյուպատոս Դիանա Աբգարի մասին: Ֆիլմը բաղկացած կլինի ութ մասից: Զարգացման վերջնական փուլում է «20 20-ի հրեշտակները» ֆիլմը, որը պատմում է 2020-ին Արցախյան 44-օրյա պատերազմի մասնակից բժիշկների մասին: Կան  նաև այլ ծրագրեր, գաղափարներ, նախագծեր, որոնք դեռ հղկման փուլում են ու շատ վաղ է դրանց մասին խոսել:

Մենք փորձում ենք մեր արվեստով հանրությանն արթնացնել մտքի մթագնումից, փորձում ենք հասարակության ինքնության զգացումն արթնացնել, որովհետև, եթե մի պահ մտածես, թե ով ես, կհասկանաս, որ չես կարող լինել այնպիսին, ինչպիսին հիմա ես: Մենք կարծես մոռացել ենք դա: Մենք չենք ծնվել այսքան կույր լինելու համար: Մթագնել են մեր միտքն ու արվեստը, իսկ կինոն լավագույն միջոցն է արթնացնելու լավագույն որակները, որոնք ունենք:

Ես հիշում եմ նաև ավելի դժվար ժամանակները՝ 1992-1993 թվականները, երբ հաց չկար, ջուր չկար, ամիսներ շարունակ շաքար չկար: Օրեր շարունակ ես աղանձ եմ կերել: Հիշում եմ, թե ինչ մոտ էր թշնամին: Համբերատար եմ, քանի որ գիտեմ, որ արցախցիները կուղղեն իրենց մեջքը, կգիտակցեն իրենց սխալները, կուղղեն ողջ հայության  մեջքը:

Անժելա Համբարձումյան

Լուսանկարները՝ Տաթև Դուրյանի